Nông nghiệp ĐBSCL: Lĩnh vực nào đang cần?

KHOA HỌC, CÔNG NGHỆ NHẤT

 Mô hình Cánh đồng mẫu lớn “small farmer, large field” của Việt Nam được Hội nghị quốc tế về di truyền cây lúa lần thứ 7 quy tụ 700 nhà khoa học của 39 quốc gia tổ chức tại Philippines đầu tháng 11/2013 quan tâm, bởi theo Viện Nghiên cứu lúa quốc tế IRRI, năng suất lúa trên thế giới đang có xu hướng đứng lại và nghề trồng lúa đang đứng trước 3 thử thách: Đất trồng lúa mất dần, người trồng lúa giảm dần và nước tưới cho lúa thiếu.

Nhận định của TS Robert Ziegler, Tổng Giám đốc IRRI phần nào tương đồng với Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Quân: “Hơn 20 năm qua, kinh tế nông nghiệp VN nói chung và ĐBSCL nói riêng phát triển theo chiều rộng, khai thác tối đa lợi thế về tài nguyên, lao động và các động lực đó đang dần cạn kiệt”.

Cùng với đầu tư mạnh cho cơ sở hạ tầng, nhất là giao thông, nông nghiệp ĐBSCL vẫn có thể phát triển mạnh mẽ nếu như có tác động của khoa học và công nghệ đúng vào những chỗ cần thiết nhất.

Chuẩn bị mạ cho máy cấy, công việc lạ lẫm này sẽ phổ biến ở ĐBSCL 
trong vài ba năm tới?

SẤY VÀ BẢO QUẢN LÚA - ĐIỂM YẾU NHẤT CÓ THỂ ĐỘT PHÁ

Ông Phan Văn Năm, Phó phòng NN-PTNT huyện Vĩnh Thạnh, TP Cần Thơ cho biết: Cái khó nhất hiện nay là nhà nông thì yêu cầu bán lúa tươi tại ruộng, trong lúc các doanh nghiệp chỉ muốn mua lúa khô tại nhà máy. Mâu thuẫn đấy là nguyên nhân lớn nhất làm chậm chạp chương trình “cánh đồng mẫu lớn” đang được cả nhà nước và nông dân kỳ vọng. Mặc dù rất quyết tâm nhưng cánh đồng mẫu lớn của huyện Vĩnh Thạnh chỉ rộng 2.500 ha trong tổng số 25.299 ha trồng lúa của huyện, trong đó mới khoảng phân nửa là có bao tiêu.

Sau 3 năm từ ngày Bộ NN-PTNT phát động cánh đồng mẫu lớn, An Giang và Đồng Tháp là 2 tỉnh có phong trào mạnh nhất nhưng sản lượng lúa được doanh nghiệp tiêu thụ theo hợp đồng chỉ khoảng 5% (An Giang) và 3% (Đồng Tháp). Ở 2 tỉnh này, nguyên nhân lớn cản trở doanh nghiệp mua lúa cho dân theo hợp đồng cũng chính là mâu thuẫn trên.

Theo TS Phạm Văn Tấn, Viện Công nghệ sau thu hoạch (Bộ NN-PTNT), nhờ áp dụng máy gặt đập liên hợp (GĐLH) và một số tiến bộ khác trong xay xát, nên tổn thất sau thu hoạch lúa ở ĐBSCL đã giảm từ 16% xuống còn 13,7%. Tỷ lệ này mặc dù đã được cải thiện nhưng so với các nước khác như Ấn Độ (6%), Nhật Bản (4 - 5%) thì hãy còn rất cao. Với sản lượng lúa của ĐBSCL là 20 triệu T/năm thì sản lượng thất thoát lên đến 3 triệu T lúa, có giá trị tới 13.700 tỷ đồng (tương đương 652 triệu USD).

Trong các công đoạn sản xuất lúa từ làm đất, bơm nước, gieo sạ, thu hoạch, sấy, bảo quản thì thất thoát khủng thuộc về sấy (4,2%) và bảo quản (2,6%). Sự yếu kém của 2 công đoạn này còn đưa đến hậu quả gây nên thất thoát 3% cho công đoạn xay xát mà theo các chuyên gia thì với thiết bị hiện có, công đoạn này chỉ có thể gây thất thoát tối đa 2% nếu như trước đó có sấy và bảo quản tốt.

Thiết bị sấy hiện nay ở ĐBSCL chủ yếu là máy sấy tĩnh vỉ ngang có công suất từ 5 - 50 T/mẻ. Với ưu điểm giá thành rẻ, chế tạo lắp ráp đơn giản, không kén nguyên liệu đầu vào nên thiết bị này đang được các cơ sở dịch vụ sấy đầu tư.

Tuy nhiên tiên liệu rằng sức sống của máy sấy vỉ ngang sẽ không lâu bởi những nhược điểm cố hữu như làm giảm chất lượng gạo, sử dụng nhiều lao động và ô nhiễm môi trường. Ngoài máy sấy vỉ ngang còn các thiết bị sấy khác như máy sấy tháp tuần hoàn, sấy vỉ đứng tuần hoàn cũng đang được một số doanh nghiệp sử dụng nhưng chưa phổ biến vì giá cao.

Với ưu thế công nghệ tuyệt đối, máy GĐLH của hãng Kubota (Nhật Bản) đang thống soái ở ĐBSCL, bóp chết “không kịp ngáp” máy GĐLH Trung Quốc mà trước đó đã có công mở thị trường. Máy sấy vỉ ngang hiện nay đang được ví như máy GĐLH Trung Quốc sẽ mở đường cho các máy sấy khác có tính năng kỹ thuật cao, hiệu quả hơn. Tuy nhiên, khi máy GĐLH Trung Quốc đang thời đỉnh cao đã lấp ló máy GĐLH Kubota, còn với sấy hiện nay lại chưa thấy bóng dáng của máy nào và đấy là chỗ khoa học và công nghệ cần thúc đẩy.

NÂNG CAO GIÁ TRỊ GIA TĂNG LÚA GẠO

Với bình quân ruộng đất thấp và trình độ khoa học như hiện nay thì trồng lúa giống có thời gian sinh trưởng dưới 100 ngày không những là một lợi thế của ĐBSCL mà đấy còn là phương án tối ưu để khai thác tài nguyên. Nếu chỉ tính lợi nhuận trên một đơn vị diện tích Việt Nam thuộc loại tốp đầu của thế giới. Nông dân bang IOWA, thủ phủ trồng ngô của Mỹ mỗi năm cũng chỉ thu lợi 1.000 USD/ha, trong lúc mỗi ha lúa ĐBSCL làm 3 vụ cho sản lượng 18 T thu về lợi nhuận 1.800 USD. So với các nước trồng lúa nước khác như Thái Lan, Indonesia, Ấn Độ thì đấy vẫn là con số kỳ vọng của họ.

Với tiền đề như vậy nên mỗi năm chúng ta xuất khẩu 6 - 7 triệu T gạo nhưng hầu hết đều xuất dưới dạng gạo trắng, không thương hiệu, giá trị không cao. Mặc dù hiện nay ta vẫn có được những lô gạo bán được giá 900 - 1.000 USD/T nhưng số lượng những loại gạo ấy không nhiều.

TS Ngô Quang Vinh, phụ trách Viện KHKTNN Miền Nam ký hợp đồng bán bản quyền giống lúa VN 121 cho ông Hàng Phi Quang, TGĐ Cty CP Giống cây trồng miền Nam

Thời gian tới, tiên lượng khai thác mạnh tài nguyên bằng giống lúa ngắn ngày, năng suất cao vẫn tiếp tục. Tuy nhiên đã xuất hiện một vài điểm sáng theo hướng nâng cao giá trị thông qua chế biến như việc chế biến gạo đồ ở An Giang, hoặc nông dân ở xã Tân Hòa (Tân Thạnh, Long An) và xã Phú Cường (Cai Lậy, Tiền Giang) đã bán được lúa giống IR 50404 có giá cao bằng giá lúa chất lượng cao cho một đối tác xuất khẩu để họ chế biến tiếp ở nước ngoài.

Gạo GABA là một hướng tiếp cận mới mà Cty CP BVTV An Giang vừa mới cung ứng cho thị trường và đã gặt hái được những thành công bước đầu. Gạo GABA là một phát minh của người Nhật chuyên dành cho bệnh nhân tiểu đường, cao huyết áp, mỡ máu, béo phì nhờ vào hàm lượng cao của Gamma Aminobutyric Acid. Gạo GABA hay còn gọi là gạo mầm được sản xuất từ gạo nguyên phôi no nước (ngâm nước khoảng 22 giờ) để cho mầm mọc ra sau đó sấy khô lại và nấu ăn như gạo bình thường. So với gạo lứt, hàm lượng Gamma Aminobutyric Acid trong gạo mầm cao hơn 10 lần.

Cũng hướng đến thị trường ăn kiêng, công ty Hồ Quang - Sóc Trăng lại có cách làm khác bằng sản phẩm gạo lứt giống gạo đỏ nhưng bên ngoài bao bì có hướng dẫn chi tiết để cho người tiêu dùng có thể tự chế biến thành gạo GABA.

Thị trường gạo GABA, bánh GABA cả trong và ngoài nước được đánh giá rộng lớn, nhất là Hoa Kỳ với 30% dân số bị bệnh béo phì và với giá cao gấp 5 lần so với gạo trắng như hiện nay đang khá hấp dẫn giới đầu tư. Tuy nhiên để có chỗ đứng vững chắc thì cần có giống riêng cho loại gạo này vì mầm càng to thì hàm lượng Gamma Aminobutyric Acid càng cao, chất lượng gạo GABA càng tốt. Hiện chưa thấy đề tài nghiên cứu khoa học về giống cho gạo GABA được đăng ký.

CHUYỂN GIEO TRỒNG TỪ HẠT SANG CÂY CON

Ngày 11/12, tại ruộng ông Trần Thiết Điền, ấp Thới Hòa A, xã Thới Xuân huyện Cờ Đỏ, TP Cần Thơ chứng kiến có 2 thửa cách nhau một bờ nhỏ rộng 0,3 m. Cả 2 thửa ruộng đều có tuổi lúa 25 ngày nhưng bên này cấy, còn bên kia gieo thẳng.

Ở ruộng gieo thẳng đã phải phun thuốc lần 2 vì bệnh đạo ôn và dòi đục lá còn bên ruộng cấy chưa phát hiện bệnh gì và rất nhiều thiên địch như nhện ăn thịt, bọ rùa. Ông Điền cho biết, nhà ông có 4,5 ha muốn cấy hết trên toàn bộ diện tích nhưng không thể vì không có lao động.

Với ông Điền và nhiều người trồng lúa khác ở ĐBSCL thì tác dụng tích cực của việc cấy lúa trong việc giảm giá thành, nâng cao năng suất và bảo vệ môi trường không còn xa lạ, nhưng hiện người trồng lúa vẫn chưa chuyển đổi được ngặt vì thiếu lao động. Để cấy được 1 ha cần có 30 lao động cấy trong 1 ngày, trong lúc để tránh né rầy, ngừa bệnh VL, LXL buộc phải gieo sạ đồng loạt theo lịch thời vụ chặt chẽ nên lao động không thể “vần công" đáp ứng.

Đi trước tất thảy, ngày 8/12, công ty TNHH Sài Gòn Kim Hồng đã tổ chức buổi trình diễn máy cấy trên diện tích 100 ha ở xã Phú Thành B, huyện Tam Nông (Đồng Tháp). Hàng trăm nông dân đã được tận mắt chứng kiến và không còn nghi ngờ gì khả năng cấy lên đến 3,5 ha/ngày với máy tự hành và 1,5 ha/ngày với máy đẩy tay.

Cũng trong buổi trình diễn này, nông dân còn được thấy công nghệ làm mạ khay, chỉ với một dây chuyền nhỏ 3 người vận hành đi giày da, chủ yếu nạp giá thể và chuyển khay mạ đã gieo xếp ra sân mà chỉ trong 1 giờ họ đã gieo được lượng mạ đủ cấy cho 5 ha với lượng giống chỉ cần 38 kg/ha.

Sử dụng máy cấy thì trở ngại về lao động đã được giải quyết, nhưng trước mắt chỉ mới hấp dẫn được hộ, cơ sở chuyên sản xuất giống lúa, còn với sản xuất lúa hàng hóa thông thường còn 2 trở ngại chính, một là mặt ruộng không đủ bằng phẳng cho máy cấy hoạt động bình thường, hai là với quy cách cấy của máy Nhật Bản và Hàn Quốc hiện nay chỉ thích hợp với giống có thời gian sinh trưởng trên 100 ngày. Hai trở ngại trên sẽ được khắc phục nếu có tác động của khoa học và công nghệ.

Trồng rau, hoa bằng công nghệ gieo ươm cây con ở các tỉnh ĐBSCL cũng nên được quan tâm về khoa học công nghệ. TS Ngô Quang Vinh, Viện KHNN Miền Nam cho biết Viện vừa ký biên bản ghi nhớ với 2 tỉnh An Giang và Đồng Tháp về việc chuyển giao công nghệ làm cây con cho rau Chợ Mới, An Giang và vùng hoa Sa Đéc, Đồng Tháp. Đây là công nghệ đã thành công ở Đà Lạt, giúp biến người tiểu nông trồng rau hoa ở Đà Lạt trở nên chuyên nghiệp, gián tiếp thúc đẩy giá đất nông nghiệp ở Đà Lạt, Đức Trọng lên đến trên 10 tỷ đồng/ha.

Ngày 3/1/2014 - Theo Nông nghiệp Việt Nam

Nguồn trích:  http://www.bmgf-mic.vn/BMGF/Nong-nghiep/Nong-nghiep-DBSCL-Linh-vuc-nao-dang-can/channel19/article278175/View.htm